“Marjan, wil jij in deze opstelling representant zijn van de nieuwe job”? Ik had de vraag niet zien komen, al is dat achteraf bekeken enigszins verbazingwekkend aangezien ik deelnam aan de basisopleiding tot systeemcoach. “Ja tuurlijk”, zei ik terwijl ik enthousiast van mijn stoel sprong. Ik moest een plaats in de ruimte zoeken die goed voelde, in verhouding tot de andere opgestelde elementen. Zodra ik die plaats gevonden had, overviel me een zwaar gevoel. Ik had net licht en lekker geluncht en voelde me in mijn nopjes. Dus dat was op zijn minst merkwaardig.
De begeleider van de opstelling bevroeg eerst alle deelnemers en vroeg ons nadien om een beweging te maken. Ik keek naar hem als een koe naar een voorbijrijdende trein. Beweging? Welke beweging? Zodra de andere deelnemers zich bewogen in de ruimte, voelde ik de drang om dat ook te doen. Ik volgde mijn gevoel en zocht een nieuwe plaats die me verloste van de zwaarte.
“Hoe ik me op deze plaats voelde?” was de vraag van de begeleider. Ik kende de context te weinig, en kon dus enkel afgaan op wat mijn lichaam oppikte tijdens de opstelling. “Goh, het voelt hier lichter of zo, maar ik voel nog steeds geen enkele connectie met de anderen”. Misschien logisch, aangezien ik met mijn rug naar de anderen was gaan staan. Kennelijk was mijn feedback heel herkenbaar voor de dame wiens vraag in de groep was gegooid, want ik hoorde haar zacht sniffen. Verbaasd keek ik haar aan. Haar betraande blik vertelde me dat de opstelling bij haar iets had losgemaakt. Maar tegelijk had ze ook iets kordaats. Ze zat vast in haar huidige job en had nu gezien wat haar te doen stond om die “stuck-state” te doorbreken.
De kracht van een opstelling
Wat is nu die zogenaamde opstelling en wat kan je ermee?
Kort gezegd, is het een tool uit het systemisch werk, die het mogelijk maakt om informatie uit de onderstroom boven te halen. Stel, je komt een kamer binnen waarin twee mensen net ruzie maakten. Op het moment dat je binnenkomt, worden er geen woorden gewisseld. Maar je voelt de lading in de lucht hangen. Het is die lading waarmee gewerkt wordt in een opstelling. Meestal speelt die lading al zo lang en onbewust, individueel of collectief, dat het zich toont in een blokkade of dysfunctioneel patroon waar men dagelijks last van heeft.
Bijvoorbeeld een team dat geen team vormt, maar een verzameling is van individuen, waardoor het nooit tot een efficiënte samenwerking komt. Of een persoon die zijn echte ambitie niet durft waar te maken, en vast blijft zitten in een job die hem ongelukkig maakt. Daardoor kan hij niet het beste van zichzelf geven en weinig resultaat neerzetten.
Opstellingen worden ingezet in situaties waarin je met ratio alleen niet tot de oplossing komt. Als er een tikkeltje meer nodig is om uit de impasse te geraken. Een opstelling toont niet alleen wat er speelt in de onderstroom, maar ook welke beweging er nodig is om tot een oplossing te komen. Belangrijk om te weten, is dat er tijdens de opstelling zelf niets wordt opgelost. Hoogstens wordt de weg naar een mogelijke oplossing zichtbaar voor de vraagsteller.
Met een opstelling wordt er uitgezoomd op de situatie. De blokkade of het patroon wordt gezien als een symptoom waarvoor de oorzaak te vinden is in het grotere systeem.
Hoe werkt een opstelling?
De vraag
Alles start bij een vraag. Er is een impasse, een vastgelopen situatie, waarin de vraagsteller terug beweging wil krijgen. De impasse kan zich voordoen op individueel niveau, maar ook op collectief niveau (binnen teams of organisaties). De begeleider bevraagt eerst de casus via een systemisch interview. Geen details of dramatische verhalen, enkel de hoofdlijnen onder de vorm van feiten. De begeleider selecteert vervolgens welke elementen uit de vraag opgesteld zullen worden, de hoofdpersonages zeg maar.
Representanten
De vraagsteller kiest vervolgens “representanten” voor deze hoofdpersonages. De representanten kunnen mensen zijn, maar ook houten poppetjes (tafelopstelling) of vloerankers. Soms wordt er ook gewerkt met visualisaties, waarbij de vraagsteller de ogen sluit en de representanten in gedachten ziet. Het is ook de vraagsteller die de representanten een plaats geeft. Als het dus om een live opstelling gaat, legt de vraagsteller de handen op de schouders van de representant en beweegt hem/haar naar een bepaald punt in de ruimte. Hierbij is ook de kijkrichting van de representant van belang.
De huidige situatie
Wanneer alle representanten een plaats hebben, wordt er al veel duidelijk. Welke elementen connecteren met elkaar, en welke niet? Hoe groot of klein is de afstand tussen de representanten? En vooral: wat voelen de representanten? De begeleider vraagt aan elke persoon hoe het met hen gaat op die plaats. Als de representanten poppetjes of vloerankers zijn, of als er via visualisatie gewerkt wordt, wordt deze vraag gericht aan de vraagsteller.
Een mogelijke uitweg
Eens de “current state” duidelijk is, verschuift de aandacht naar de “future state”. Welke natuurlijke beweging willen de representanten maken? Welke plaats voelt beter in het geheel? In een live opstelling maken de representanten zelf deze beweging. Bij tafelopstellingen, vloerankers of visualisaties, wordt deze vraag opnieuw gericht aan diegene die de casus inbracht.
Door het proces neer te schrijven, bestaat het risico dat we het tot iets technisch herleiden . De kracht zit hem net in het invoelen en dat kan je niet vatten op papier. In 90% van de gevallen herkennen de vraagstellers wat er naar boven komt tijdens de opstelling. Het gaat niet om daders en slachtoffers, maar wel om de interacties. Zij krijgen een nieuw perspectief op de zaak en er ontstaat ruimte voor een beweging. Welke beweging dat ook is, per definitie doorbreekt beweging de impasse. Missie volbracht!
Panngram gebruikt opstellingen bij teams, in samenwerking met Herculean Alliance. En dit om blokkades in kaart te brengen. Het patroon waarin men vastloopt, is een symptoom van iets. Via een opstelling toont zich tussen welke elementen de blokkade zich werkelijk bevindt, en welke beweging er tot een doorbraak kan leiden.
Benieuwd naar wat deze tool jou zou kunnen vertellen? Contacteer me via sociale media of op hello@panngram.be.
Bronnen over opstellingen
Meima, M. (2017, 12 september). De kracht van organisatieopstellingen. Video