Wat denk je dat je aan het doen bent?
Het was de titel van een mail, afkomstig van de VP HR. Niet meteen een vraag waar je vrolijk van wordt als je je mailbox opent op een maandagochtend. Mijn hart bonkte in mijn keel, mijn maag kromp in elkaar. Het verhaal dat ze te horen had gekregen, was uit de context getrokken. Zo was het he-le-maal niet gegaan! Wat een drama! Ik stond op en ging in overdrive een koffie halen. Nog nooit smaakte die me zó slecht.
Het was sterker dan mezelf. Ik zette me achter mijn pc en mijn vingers gleden razendsnel over het toetsenbord. Ze zochten de letters om mijn onrechtvaardigheidsgevoel woorden te geven en om mijn versie van de feiten te reconstrueren. De woorden die ik vond, stonden natuurlijk bol van de emotie. Ik zocht naar meer neutrale alternatieven toen de telefoon rinkelde.
Mijn rechtstreeks leidinggevende kreeg het drama in geuren en kleuren te horen. Geen paniek, zij had later die dag een vergadering met diezelfde VP en zou de plooien wel gladstrijken. Ik kon me best gewoon gedeisd houden en vooral geen verdere actie ondernemen.
Al van de dramadriehoek gehoord?
Terwijl een goede portie drama niemand onbekend is, is het concept van de dramadriehoek een stuk minder gekend. Voor mij was het alvast een echte eye-opener! Hoe kan zo’n simpel concept zoveel inzichten bieden? Vandaag gebruik ik de dramadriehoek om de dynamiek van een dramagesprek te herkennen en de angel uit het gesprek te halen. Oververhitte discussies kan ik daardoor makkelijk neutraliseren en zelfs voorkomen. Zowel op privé als op professioneel vlak. Een skill, die ik graag met jullie deel.
De dramadriehoek van Karpman is een model dat stamt uit de transactionele analyse. Het is een methode om ruzies, discussies, meningsverschillen (alle inefficiënte communicatie dus) te analyseren. Er zijn 3 hoofdposities in de dramadriehoek: de aanklager, het slachtoffer en de redder. En geloof het of niet, ieder van ons heeft het in zich om deze 3 rollen te vervullen.
De driehoek wordt geactiveerd zodra er sprake is van “schuld”. De VP HR beschuldigde me van iets dat ik niet gedaan had en neemt op die manier de positie van aanklager in. Zonder voorkennis van de dramadriehoek (wat toen voor mij het geval was) is de kans groot dat je automatisch de rol van slachtoffer opneemt en jezelf gaat verdedigen. Hoezo heb ik iets verkeerds gedaan? De redder, in dit voorbeeld mijn rechtstreeks leidinggevende, voelt zich geroepen om te helpen en neemt de actie uit handen van het slachtoffer.
De rollen in de dramadriehoek zijn onderling uitwisselbaar. Het slachtoffer kan makkelijk de positie van aanklager innemen en iets antwoorden in de trant van ‘Doe het dan lekker zelf”. Een redder die zich niet gewaardeerd voelt, kan makkelijk doorschakelen naar de positie van slachtoffer en zeggen “ik wilde alleen maar helpen hoor”.
Bovendien zijn de rollen ook complementair. De ene kan niet bestaan zonder de andere. Zonder aanklager, geen slachtoffer. Zonder slachtoffer, geen redder, maar ook geen aanklager. Ze houden elkaar in stand en vormen als het ware een vicieuze cirkel.
De drie drama rollen op een rijtje
- De aanklager is diegene die met de beschuldigende vinger wijst en anderen aanspreekt op hun gedrag.
- Het slachtoffer voelt zich hulpeloos en reageert vanuit onmacht, de underdog dus.
- De redder schiet snel en ongevraagd ter hulp, en ontslaat het slachtoffer van enige verantwoordelijkheid.
Typerend voor de drie rollen is dat niemand verantwoordelijkheid neemt voor zijn eigen gedrag. De aanklager schuift de verantwoordelijkheid door naar het slachtoffer. Die legt ze op zijn beurt terug bij de aanklager totdat de redder ze spontaan overneemt. Ook typisch is dat het om ongelijkwaardige posities gaat. De ene voelt zich meer of minder tov de andere. De drie posities houden elkaar in stand waardoor de situatie zich herhaalt, vastloopt of escaleert.
Hoe geraak je uit het drama? Of beter, hoe blijf je eruit?
Zoals reeds vermeld, wordt de driehoek geactiveerd door “schuld”. De driehoek kan in de praktijk dus op 2 manieren geactiveerd worden:
- ofwel word jij door iemand aangeklaagd
2. ofwel klaag jij zelf iemand aan
Jij wordt door iemand aangeklaagd, je bent dus slachtoffer
Nadat je dit artikel gelezen hebt, herken je onmiddellijk dat het om de dramadriehoek gaat en laat je jezelf niet toe om in de slachtofferpositie te gaan staan. De aanklager kan enkel in die positie blijven als hij/zij uit verbinding gaat en geen verantwoordelijkheid neemt voor zijn/haar beschuldigende actie. De beste manier om uit de drama driehoek te blijven, is om het één-richtingsverkeer te doorbreken en in verbinding te gaan met de aanklager. Je zou bijvoorbeeld kunnen zeggen: “Wow, die komt binnen. Spreek jij anderen ook op deze manier aan? Weet je hoe ik me daarbij voel?”. Of: “Doe jij nooit iets verkeerd?”.
Op die manier wordt de aanklager geconfronteerd met zijn/haar gedrag en de impact ervan op de ander. De kans bestaat dat je meerdere pogingen zal moeten ondernemen om de cirkel te doorbreken. Als het je lukt om uit de slachtofferpositie te blijven, kan de situatie tussen jullie alvast niet escaleren.
Jij klaagt zelf iemand aan
Deze paragraaf mag ik kort houden, want dit doet natuurlijk niemand! Mocht je je hierin toch herkennen, dan is dat alvast de eerste stap! Wees je bewust van je positie en heb oog voor wat het met de ander doet. Hoor je iemand als slachtoffer reageren op jouw boodschap? Onderzoek dan of jij hem of haar van iets beschuldigd hebt.
Leer om feedback te geven ipv kritiek. Verpak je boodschap op een andere manier en benoem de dingen die je storen. Zeg bijvoorbeeld: “Ik merk dat jij vaak op internet kijk terwijl er werk genoeg is. Wat is er aan de hand?”. Je opent het gesprek op een neutrale manier en laat ruimte voor de repliek van de ander. Neem een oordeelsvrije positie in zodat het tweerichtingsverkeer kan blijven stromen en jullie samen tot een oplossing komen. Want dat is natuurlijk wel belangrijk. Anders loert een nieuwe dramadriehoek om de hoek.
Of je je nu herkent in het patroon van de aanklager, slachtoffer of redder, de dramadriehoek kan vanuit elke positie doorbroken worden. Panngram begeleidt organisaties en individuen bij het verwerken van oude pijn, ook wel trauma genoemd. Als je vastzit in één van de drie dramaposities of je vaak in de driehoek bevindt, dan is daar een reden voor. Panngram helpt je om de onderliggende oorzaak te identificeren en die een plaats te geven zodat je terug in staat bent oordeelsvrij te communiceren. Ik wens het je toe!
Bron: Rietveld, M. (z.d.). TA en de dramadriehoek.